Baden-Baden 1925

"Hipermodern satrancın parlak günlerinin rengini ve heyecanını tam olarak karakterize eden bir etkinlik varsa, o 1925 Baden-Baden Turnuvası olmalıdır." - Jimmy Adams

Ana olarak geçmişte düzenlenen iz bırakmış saygın turnuvalara ilişkin kitaplar yayımlayan Caissa Editions, hakiki satrançsever Dale Brandreth'in hayalini gerçekleştirmesi, bir bakıma. Brandreth, David Hooper ile birlikte kaleme aldıkları "Bilinmeyen Capablanca" kitabıyla 3. Dünya Şampiyonu'nun hayranlarının gönlünde taht kurmasıyla tanınır.

Ancak yazarlığının çok ötesinde taşıdığı satranç sevgisi, zamanla koleksiyonlerlik ve yayımcılık ile farklı bir boyut kazanır. Yıllar boyunca biriktirdiği kitaplarını, tıpkı Lothar Schmid gibi yaşadığı evden farklı bir mekânda saklar ve tarihi değere sahip eserleri, satrançla ilgili efemeraları benzer ilgi alanına sahip satrançseverlere göstermekten, heyecanını onlarla paylaşmaktan büyük keyif alır.

Sözü geçen turnuva kitaplarının ortak bir özelliği bulunur: Hemen hepsi kırmızı kapaklıdır, bez-ciltle yayımlanmıştır ve yazı karakteri seçiminden, dizgisine büyük bir titizlikle hazırlanmışlardır.

Baden-Baden 1925 Uluslararası Satranç Turnuvası, kitabın çevirmeni Jimmy Adams'ın girişteki satırlarda belirttiği üzere, hipermodern ekolün etkisini iyiden iyiye hissettirdiği bir turnuva olur. Réti'nin bir yıl önce New York'ta yenilmezliğiyle nam salmış Kübalı'yı çift fianchettolu sistemde mağlup etmesi, hipermodernler için ses getirmiş bir zafer olsa da, Breyer'in öncülüğüyle ilerleyen 'ordunun' ayak sesleri, kaplıcalarıyla ünlü Alman şehrinde en gür şekilde duyulur. Adams bu durumu şöyle özetler:

"Bu turnuvada daha önce hiç olmadığı kadar, deneysel ve sıklıkla abartılı olduğu düşünülmüş yeni hipermodern fikirlere ifade özgürlüğü tanındı. Gerçekten de yenilikler açısından bir patlama yaşandı: Grünfeld, Grünfeld Savunması'nı, Bogoljubow Bogo-Hint'i oynadı; Nimzowitsch hem 1 d4 hem de 1 e4 hamlelerine 1...Ac6 yanıtını verdi; Siyah rakibini Alekhine Savunması'yla tam on beş kere kışkırttı. Torre, Meksika Savunması'nı (1 d4 Af6 2 c4 Ac6!?) tercih ederken; siyah taşlarla oynayanlar Şah-Hint ve Vezir-Hint Savunmaları'nı uyguladı. Réti 1 g3 hamlesiyle fianchetto kurulumuna ilk hamleden itibaren hazırlanırken, Nimzowitsch benzer yaklaşımı ikinci hamlede ortaya koydu: 1 Af3 d5 2 b3. Tartakower 1 c3'ü, yani Saragossa Açılışı'nı uyguladığı gibi, Hollanda Savunması'na karşı da süngü hücumunu tercih etti (1 d4 f5 2 e4 fxe4 3 Ac3 Af6 4 g4). Marshall ve Spielmann 1 e4 c5 2 b4!? ile gambit yapmadıklarında, siyah taşlarla oynayanların tercihleri Dragon, Scheveningen veya Paulsen Sicilyaları oluyordu. Carls her fırsatta 1 c4 oynarken, Beyaz Vezir Gambiti'nde, özellikle de yalnızca bir yıl önce pratiğe dökülmüş olan Meran Varyantı karşısında, keskin saldırılarla rakibinin üzerine geliyordu..."
 

Chigorin ve Breyer hakkındaki devasa çalışmalarıyla tanıdığımız Adams'ın yukarıdaki betimlemesini okuduğumuzda, Baden-Baden 1925 Turnuvası'nın niçin 'Hipermodern Satrancın Gelişi' şeklinde nitelendirildiğini daha iyi anlayabiliyoruz. Şimdi tekrar kitabın hikâyesine dönelim:

Dr. Siegbert Tarrasch

Baden-Baden 1925'i düzenleyen Dr. Siegbert Tarrasch'tan başkası değildir. Belki de organizasyonel sorumlulukları sebebiyle, beklenmedik derecede kötü bir dereceyle (21 katılımcı arasından 17. sırada) turnuvayı tamamlayan Tarrasch'a, dönemin önde gelen yayımcılarından Bernhard Kagan tarafından bir de turnuva kitabı hazırlanması ödevi verilir. Ancak 210 oyunun tek tek incelenmesi hem çok vakit alacak hem de analizlerin yüzeysel kalmasına sebep olacaktır. Kitabın bir an önce yayımlanmasını öncelikli hedef olarak belirleyen Alman usta, partileri analizsiz olarak sunmaya karar verir. Doğaldır ki, bu 'kolaya kaçış' satrançseverleri tatmin etmez.

Tıpkı Kagan gibi, Sovyetler Birliği'nde kendi satranç dergisini yayımlayan Nikolai Grekov, çoğu oyuncuların kendileri tarafından tüm oyunların tek tek incelendiği hummalı bir çalışmanın altına girer. 2 yıllık bir gecikmenin ardından, olağanüstü turnuva kitabı 5000 kopya gibi sınırlı bir sayıyla satrançseverlerle buluşur.

Ancak bu 'eziyet'e değer, çünkü bu kadar çok ilginç oyunun oynandığı başka bir turnuvadan söz edebilmek gerçekten de güçtür.

Kitapta oyunların analizlerine geçilmeden önce, inanılmaz zengin bir içerik okurları karşılıyor:

- Çevirmenin önsözü (Jimmy Adams)
- Nikolai Grekov'un Rus edisyon için kaleme aldığı önsöz
- Siegbert Tarrasch'ın Alman turnuva kitabı için kaleme aldığı notlar
- Son Yarış - Güller ve Diken (Tartakower)
- Turnuvanın Yankıları (Hermann Helms, Alphonse Goetze, Bernhard Kagan, Hans Kmoch)
- Turnuva Tablosu
- Oyun Dizini
- Meran Savunması (Alexander Alekhine)
- Turnuvanın Teorik Açıdan Değeri (Alexander Alekhine)
- Kaynakça (analizler)

ve nihayet 95. sayfada oyunların (evet, sözlü!) analizleri. Bu durum, kitabın hiç aceleye getirilmediğinin sizce de bir kanıtı değil mi?

Yazımı Alekhine'in o müthiş taktik vizyonunu sergilediği oyunu hatırlatarak noktalamak istiyorum:
 

Réti-Alekhine
Baden-Baden 1925
26 axb5 sonrasındaki konum

Unutulmaz turnuva hakkında özenle hazırlanmış, olağanüstü bir kitap...

- Baden-Baden 1925, (çeviren ve düzenleyen) Jimmy Adams, Caissa Editions Ltd (Londra 1991)