"Berlin Celladı"

"Satranç, tarihi boyunca bambaşka nitelik ve becerilere sahip birçok olağanüstü usta yaratmıştır. Bazıları müsabakalardaki üstün başarılı sonuçlarıyla diğerlerinden ayrılanlar olurken, diğer grupta ortaya konmuş sonuçlar bakımından aynı başarıyı gösterememiş olmalarına karşın yaratıcı oyunlarıyla tüm satrançseverlerin takdirini kazanmış ustalar yer alırlar. Uluslararası Usta Kurt Richter de ikinci grubun içerisinde yer alır..."

Paul Keres, Richter'in makalelerinin en güzel örneklerinin derlendiği "Bir Güzel Sanat Olarak Satranç Kombinezonu" adlı harika kitap için hazırladığı giriş metnine bu cümlelerle başlıyordu.

Chess Combination as a Fine Art

Evet, doğru; bugünlerde tarihe meraklı satrançseverler dahi 'Berlin Celladı''nın en güzel oyunlarını bir çırpıda hatırlamakta zorlanacak ve 'Richter' ifadesini yalnızca ve yalnızca 1 e4 c5 2 Af3 d6 3 d4 cxd4 4 Axd4 Af6 5 Ac3 Ac6 6 Fg5 (Richter-Rauzer / [B60-69]) ve 1 d4 d5 2 Ac3 Af6 3 Fg5 (Richter-Veresov / [D01]) varyantlarıyla özdeşleştireceklerdir.
 

Öyleyse, saygın McFarland yayınevi, onca ustanın biyografileri yerine, neden Kurt Richter hakkında hazırlanan kapsamlı bir çalışmayı satrançseverlere sunmak istemiş olabilirdi?

Kurt Richter hakkındaki araştırmalarına 35 yıl kadar önce başlayan İskoç yazar Alan McGowan, yola ilk elden kaynaklara ulaşarak koyulmuş ve Alman satrancının önde gelen yazarı Rudolf Teschner ile Richter'in Doğu Almanya'da yaşayan kardeşiyle yazışmalar başlatmış. Bu sayede, başka yerlerde bulunamayacak kaynak, evrak ve fotoğraflara erişebilmiş. Bu çabaları izleyen ise Richter'le turnuvalarda karşı karşıya gelen ustalara ve çeşitli federasyonlara ulaşmak olmuş. Peki en başta, bu araştırma isteğini tetikleyen ne olmuştu? Elbette ki Richter'in bazı olağanüstü partileri:

Richter-Abramavicius
Hamburg 1930
 

Kalelerin açık h-dikeyinde çiftlenmeleri bazı taktikleri çağrıştırır, ancak iki kale fedasının başarıya ulaşması için ince oyun gerekli:
19 Kh8+! Fxh8 20 Kxh8+ Şxh8 21 Vh1+!
Burada hamle sırası önemli; benzer amaçlı 21 Af6 hamlesi 21...Fg4!! yanıtına karşı kaybederdi!
21...Ah7 22 Af6 Şg7
Siyah şah f8- karesinden kurtulabilecek mi? Elbette ki hayır!
23 Vh6+! 1-0
 

15 Kxd5!
Merkezdeki rakip şahı açığa çıkarmak gayesiyle. Fedanın kabulü mümkün değildi: 15...exd5 16 Axd5 Va7 17 Af6+ Şf8 18 Kd1+-.
15...Ad7 16 Kxd7! +-
Tam bir yıkım. Beyaz 26. hamlede sonuca gider: 1-0.

Richter-Petrovs
Münih 1936

 

Açılıştaki 11 d5! piyon fedasıyla gelişim üstünlüğünü ve inisiyatifi ele geçiren Richter, siyah vezirin konumundan taktik bir darbeyle yararlanır:
17 Kxc6! bxc6
17...Fxc6 18 Axc6 Kxd1 19 Axa5 Kxf1+ 20 Şxf1 Beyaza kazanırdı.
18 Axc6 +-
Şimdi 18...Fxc6 yanıtını vermek mümkün olmayınca (18...Fxc6 19 Fxc6+ Şf8 20 Fh6+ Şg8 21 Vg4+-) üstünlük Beyaza geçmiş ve kendisi 23. hamlede sonuca gitmiştir: 1-0.

Keres-Richter
Münih 1942

 

11...Şd7!?
Alekhine: "Bu güzel, tipik 'Richter' hamlesi rakibinin kanat saldırısının rüzgarını elinden alır. İlk olarak akla gelen 12 Fe5 sonrasında Siyah fil çifti avantajını basitçe ele geçirirdi: 12...Fc5 13 Fxf6 Fxd4 14 Fxd8 Kaxd8..."
Gerçekten de inanması güç bir hamle, öyle değil mi? Uzun oyunun devamında 59. hamlede sonuca giden Richter olmuştu: 0-1.

Satrançseverlerin ustalara hayranlık duymalarının nedeni çoğu zaman tahta üzerindeki derin fikirleri oluyor. Tarihi figürleri benim için değerli kılan ise, yaşadıkları tüm sıkıntılara karşın, satranç sevgisiyle tahta üzerindeki ve yayım hayatındaki mücadelelerini sürdürmeleri. I. Dünya Savaşı'nda babasını yitiren, erken yaşlarında sağlık sorunlarıyla cebelleşmek zorunda kalan Richter'in yaşamı, bunlar yetmezmiş gibi bir de Nazizmin yükselişiyle kesişiyor.

'Üçüncü Reich' dendiğinde akla gelen ilk satranç ustası Klaus Junge karşısında.
 

Gayri-resmi Münih Satranç Olimpiyatı'ndan bir karikatür.
Elindeki balta ile, Richter'in "Berlin Celladı" lakabına atıfta bulunuluyor. 

Satranca ve tarihe meraklı satrançseverler için McFarland'ın 499 oyun içeren satranç biyografisi gerçek bir festival.

Kitabın olağanüstü baskı kalitesini yansıtan, güzel iki sayfa.

- Kurt Richter, A Chess Biography with 499 Games (Alan McGowan, McFarland 2018)