Bir Satranç Hatıratı

90'lı yılların sonlarında, analiz motorları ve veritabanlarının kullanımının, profesyoneller haricindeki satrançseverlerce henüz yaygın olmaması sebebiyle, bilgisayarların satranç dünyasındaki yeri internetle sınırlıdır. "ICC" gibi online platformlarla evlerinin rahatlığında satranç oynamanın keyfiyle tanışan satrançseverler, interneti de dünyanın dört bir yanında oynanmakta olan üst düzeydeki turnuvaları takip amacıyla kullanır.

1999... Ülkemizde Ocak ayının sonları Yaş Grupları Şampiyonası buluşmasına işaret ederken, Hollanda'nın ıssız Wijk aan Zee kenti aynı günlerde geleneksel bir turnuvaya ev sahipliği yapar. Anand, Kramnik, Shirov, Ivanchuk gibi elit isimlerin önünde, bir süredir satranç tahtasından uzak kalan Kasparov'un göstereceği performans merakla beklenmektedir. İlk turdaki sakin Ivanchuk beraberliğinin ardından satrançseverler inanılmaz bir resitale şahit olur. Kasparov, 9. turdaki I. Sokolov mağlubiyetine kadar 7 oyun üst üste kazanır! Etkileyici galibiyetlerin arasında, kariyerinin belki de en parlak kombinezonuna da 4. turdaki Topalov oyununda imza atar (D):

Modern zamanlarda böylesi bir şah-avına nadiren rastlandığından, Kasparov'un dâhiyane fikrine otoritelerden amatörlere hemen herkes övgüler yağdırmaktadır. Oysa Bobby Fischer'a göre, satrançta esas olan "gerçeğin arayışı"dır ve bu doğrultuda hareket eden ilk isim, ses getiren karşılaşmadan yalnızca 12 gün sonra, Asrın Maçı'nda Amerikalı oyuncunun yanındakilerden Lubomir Kavalek olur:

The Washington Post
1 Şubat 1999

"...Kasparov Pirc Savunması'yla oynanan oyunda, Bulgar Büyükusta Veselin Topalov karşısında mükemmel bir oyun da kazandı. Parti arka arkaya yapılan iki kale fedası içermesine karşın, Kasparov onu ölümsüzleştirme fırsatını, kazanan güzel hamleyi atlayarak neredeyse kaçırıyordu (D):

28 Vc3?!
Kasparov mat ağı örmekte genellikle çok iyi olmasına karşın, burada fırsatı kaçırıyor. Oyunu bitirmenin en zarif ve etkili yolu a- dikeyinde ve b3- karesindeki mat fikirlerini birleştiren 28 Ka7!!'ydi (D).

28...Axd5 savunması sarsıcı 29 Fd7!! hamlesine kaybederdi: 29...Kxd7 30 Vb2 Ac3+ 31 Vxc3 Fd5 32 Şb2 Ve6 33 Kxa6+ Vxa6 34 Vb3+ Fxb3 ve şık 35 cxb3 mat. Ya da 30...Axb4 31 Rxd7 Vc5 32 Kd4 Ve7 33 Kxb4+ Şa5 34 Vxh8 ve belirleyici bir materyal üstünlükle..."

Kavalek ciddi derecede materyal dengesizliğin var olduğu karmaşık konumda, yalnızca ilk satırlarını paylaştığımız kusursuz devamyollarını bulmayı nasıl başarmış olabilirdi? Belki bilgisayar analizleri yardımıyla, belki de tahta başında harcanan saatler süren incelemelerle. Her ne olursa olsun, Kavalek'in gerçeği peşinde olduğu aşikârdı...

Satranç yaşamı çok daha öncesine dayanan Lubomir Kavalek'le, yaşım itibariyle ancak bu inanılmaz oyundaki harika analizleri sayesinde tanıştım. Oysa bu, başarılarla dolu kariyerine bir haksızlıktı: İki defa Çekoslovakya, üç kere de Amerika Birleşik Devletleri Şampiyonluğu'nu kazanan Çek-Amerikan Büyükusta, dokuz olimpiyatta yer alarak ülkelerini başarıyla temsil eder.

Vlastimil Jansa ve Vlastimil Hort ile gençlik yıllarında...

Sonraki yıllarda, sekundantlığının yanı sıra satranç gazeteciliği ve köşe yazarlığına ağırlık verir. The Washington Post (1986-2010) ve daha sonra da The Huffington Post'taki yazılarıyla satranç gündemini okurlarla buluşturur. Yukarıdaki örnekte görüldüğü üzere, özgünlük Kavalek'in yazılarında öne çıkan özelliktir.

Arkadaşlarının tabiriyle "Lubosh"'un rahatsızlanıp, 18 Ocak 2021'de beklenmedik şekilde yaşamını yitirmesiyle, yirmi yılı aşkın süredir üzerinde uğraş verdiği hatırat hazırlıkları suya düşer. Fakat, eşi ve kitap için beraber çalıştığı Çek-Amerikalı yazar Jan Novak yarım kalan işi tamamlama konusunda harekete geçerler. John Donaldson, Craig Saperstein ve Dirk Jan ten Geuzendam'ın katkılarıyla "Oyunda Geçen Ömür" ismiyle yayımlanır. Oysa Çekya'da oyunların yer almadığı çalışmanın ismi "Boşa Harcanmış Hayat"tır.

İlk 222 sayfası yalnızca makalelerden oluşan kitabın, ikinci bölümü Kavalek'in iz bırakan oyunlarını içeriyor. En meşhur örneği ise muhtemelen Gufeld karşısındaki zaferi:
 

Gufeld-Kavalek
Marianske Lazne, 1962



23 Şe2 sonrasındaki konum

Oyun açılış safhasından itibaren çok keskin, ancak kritik nokta burası:
23...Kxd2+!
Kalite fedasıyla amaçlanan, piyon falanjını hareketlendirmek olmalı.
24 Şxd2 e4 25 Ff8
Piyonları Fh6-e3 manevrasıyla durdurma amacıyla.
25...f4 26 b4 Kg5
Siyahın amacı ise rakip şahı piyonlardan ...Kd5+ hamlesiyle uzaklaştırmaktı.
27 Fc5 (D)
 

27...Kxc5!
"Neler oluyor? Korkunç bir zaman sıkışması içinde olmasına karşın, rakibim bu hamleyi hemen yaptı" (Gufeld). İkinci kalite fedasının ardından Siyahın iki kaleye karşı yalnızca fili olacak. Tabii, piyonları da unutmamak gerek! Bu arada, piyon falanjlarıyla sonuca giden oyunlarda yapılan fedalar, sizlerin de dikkatini çekiyor mu? McDonnell-La Bourdonnais, Spassky-Petrosian, Quinteros-Larsen ve Kharlov-Topalov partilerinde, piyonları hareketlendirebilmek ancak ve ancak fedalarla mümkün olmuştu. Öyleyse, çok fazla şaşırmaya gerek yok!
28 bxc5 Fxc5 29 Kab1 f3 30 Kb4 Şf5
Filin kaleyi almakla en ufak bir ilgisi dahi yok!
31 Kd4 Fxd4 32 cxd4 Şf4 0-1

Kitabında birçok anekdot ve kesit paylaştığı renkli hayatının bir yansıması olan oyun. İlginç hikâyeler okumak ve keyifli oyunlar incelemek istiyorsanız, Kavalek'in satranç hatıratı sizler için uygun değil, harika bir çalışma.

- Life at Play, Lubomir Kavalek (New in Chess, 2022)