Etütler ve Büyükustalar

Son birkaç paylaşımda hakkında yazmaya çalıştığım etütlerin, pratik satranca olan etkisinin ölçüsü hep bir tartışma konusu olmuştur. Evet, doğru; bir taşın, tahta üzerinde sahip olabileceği becerinin en yalın ve açık şekilde sergilendiği mecra kurgu konumlar olur. Etütlerde taşlar arasında kurulan işbirliğiyle ortaya çıkan temalar, onlar üzerinde uğraş vermiş satrançsever için zamanla kalıplara dönüşünce, kendisinin oyunsonu safhasındaki maharetinin de artacağı söylenir.

Bu 'gerçekler' bilimesine karşın, etütlerin satranç pratiğine olan faydasının, açılışlar, ya da oyunortasında kullanılan taktik temalar hakkındaki bilgilere kıyasla sınırlı kaldığına yönelik bir genel kabul de bulunur.

Fotoğrafta sunulan kitap ise, 1982'de Fizkultura i Sport yayınevi tarafından yayımlanır...

Gia Nadareishvili (1921-1991)

Tiflis doğumlu Gia Nadareishvili, Sovyet döneminin önde gelen kompozitörleri arasında yer alır. Etütlere olan 'mesafeli' yaklaşımı kırmak adına kaleme aldığı kitabın ismi "Büyükustaların Gözünden Etütler"'dir. Eseri, etütler hakkındaki diğer çalışmalardan farklı kılan ise, kitapta sunulan 312 etüdün 43 Büyükusta'nın yorumlarıyla okurlarla buluşturulmuş olmasıdır. 6. Dünya Şampiyonu Mikhail Botvinnik bu sıradışı durumu şu sözlerle yorumlar:

"Etüt koleksiyonları daha önce birçok kez yayımlanmış olmasına rağmen, elinizdeki kitap orijinal ve benzersizdir. Özgünlüğü etütlerin, dünyanın önde gelen satranç oyuncularının (dokuz dünya şampiyonu da dahil olmak üzere) notları eşliğinde sunulmasında yatmaktadır. Pratik oyundan emekli olalı on yıldan fazla geçmesine rağmen, okurların bana, kendimi hâlâ bir 'lider' olarak gördüğüm için kızmayacaklarını umuyorum. Problemlerin aksine, etütler pratik oyuna yakındır; satranç oyuncusunun doğru hamleyi bulmak için kullandıkları algoritma, etüt çözücüleriyle yaklaşık olarak aynıdır. Bu nedenle, Büyükustaların etütleri nasıl değerlendirdiklerini öğrenmek oldukça ilginçtir.
Nadareishvili topladığı etütleri Büyükustalara dayatmadı; yola onların etütlerden etkilenmesini sağlamaya çalışarak koyuldu. Gia Antonovich'in bu kadar farklı insanı tek bir kitapta bir araya getirmeyi başarması ise oldukça ilginçtir - sonuçta, satranç oyuncuları ne kadar güçlüyse, aralarındaki ilişkilerin de o kadar gergin olduğu bilinir! Anlaşılan, yazarın kişiliğinin birçok büyükusta arasında uyandırdığı sempati kitapta vücut bulmuş. Nadareishvili'nin satranç sanatına özverili hizmeti ve etüt yaratıcılığındaki olağanüstü başarıları da bunda şüphesiz rol oynamış.
Kompozitörlerin, Büyükustaların bazı yorumlarını beğenmemesi olası - neticede, etütçüler ve uygulayıcılar bazen satranç sanatının estetiğine karşı farklı tutumlar sergileyebilirler."
 

Botvinnik 'Reis''in söz verilmiş ilk Büyükusta olması kadar doğal bir şey olamaz. Okurları kitapta ne gibi açıklamaların beklediğini gösterebilmek adına, aşağıdaki meşhur etüdün nasıl yorumladığına bakarak sözlerimizi noktalayalım:
 

Leonid Kubbel
"Etüt Koleksiyonu", 1925

Botvinnik Yorumluyor:
"Leonid Ivanovich Kubbel bu etüdü 1925 Baharı'nda, Leningrad İşçi Sarayı Satranç Kulübü'nde iki genç, *Seryozha Kaminer ve bana gösterdi. Siyah şahın h3- karesinden a3- hanesine olan ve başarısızlıkla sonuçlanan yolculuğu üzerimizde derin bir iz bıraktı. Yine de Leonid Ivanovich'in son konumun Troitsky'nin etütlerinden birinde rastlandığını bizlere söylememesine uzun zaman anlam veremedim.

1 Ae3+!
"At bu sağlam konumda, siyah şahın kovalanışını organize edebiliyor. Muhteşem etüde bağımsız bir varoluş hakkı tanıyan tam olarak bu zarif manevradır."

1...Şg3
"Şahın diğer kaçışları matla sonuçlanırdı."

2 Vg4+ Şf2 3 Vf4+ Şe2 4 Vf1+
"Savunmasız at, beyaz figürlerden oluşan 'oda orkestrası'nda birinci kemanı çalıyor." Ustaların bu tür yorumları okurlarda okuma isteği uyandırıp, satrançsevere çalışma şevki aşılamıyor mu?

4...Şd2 5 Vd1+ Şc3 6 Vc2+ Şb4
"Atın varlığıyla siyah şahın d4- karesine kaçışı engellenmişti. Şahın diğer tarafa kaçışında belirleyici rolü oynayan yine at olur."

7 Vb2+ Ab3
7...Şa5 8 Ac4+ Şa6 9 Vb6#

8 Va3+
"Amaca ulaşıldı - Siyah vezirini bırakmaya ya razı olacak ya da..."

8...Şxa3 9 Ac2# (D)

"Beyazın tüm kuvvetleri olağanüstü aktif roller üstlenmişken, siyah taşlar yalnızca görünürde aktiftiler!"

- Büyükustaların Gözünden Etütler, Gia Nadareishvili (Fizkultura i Sport, 1982)