Keyif Veren İkilem

 

Etütler dünyasıyla, tahta başında geçen onca vakitten sonra, ancak 2000'li yılların başlarında tanışabildim. Satrançseverin estetik duygusunu besleyen disiplin, şüphesiz onun sanatsal yönünü temsil eder. Ancak sanatın her dalında olduğu gibi, etütlerin de içerdiği güzellikleri takdir edebilmek için konu hakkında temel bir altyapıya ihtiyaç duyulur. İşte güçlük tam da burada başlar: Etütler hakkında derlenmiş birçok kitapta, okurları, yalnızca eserler ve notasyondan ibaret olan yanıtlar bekler. Doğru, satrançsever cevaplara baktığında uygulanmış derin fikri her hâlükârda hayranlıkla karşılar; ancak farklı tema içeren bir başka etüdü çözebilmek kendisi için yine çok güç olur. Çünkü izlenmesi gereken yöntem, kendisiyle hiçbir şekilde paylaşılmamıştır...

Jesus de la Villa'nın oyunsonları üzerine kaleme aldığı meşhur kitabın adından esinlenen Jan Timman, "Bilmeniz Gereken 100 Oyunsonu Etüdü" isimli çalışmasında, kariyeri boyunca merak duyduğu etütleri yukarıda dile getirilen meseleler perspektifiyle ele alıyor. Etütleri tam manasıyla 'anlayabilmek' için ne gibi bir metot izlenmesi gerektiğinin ipuçlarını, önsözde dile getirdiği satırlarda paylaşmaya başlıyor:

"Genç yaşlarımda bile oyunsonu etütlerine olan hayranlığım, sizi geriye doğru düşünmeye zorlamalarından kaynaklanıyordu. İleriye doğru düşünmek, bir konumun nasıl gelişeceği hakkında kafa yormak her zaman çok açıktır. Etütler ise benim için, entelektüel anlamda uyaran, yepyeni bir deneyimdi. Etütlerde, kritik olan genellikle son konumdur. Bu pozisyonun bir şekilde muhteşem olması beklenir; gizlenmiş güzel temanın anlaşılabilmesi içinse biraz uğraş gerekir. Son konum keşfedildikten sonra, sıra ilgili konuma götüren hamlelerin belirlenmesine gelir. Her daim sorgulamanız gereken bir başka soru da Beyaz ya da Siyahın son hamlesinin ne olduğudur. İşte bu şekilde geriye dönük düşünmeyi başarırsınız..."

Bir uyaran sonucu ortaya çıkan merak ve onu her daim besleyen estetik haz. Belki de kitabın alt başlığında bu sebeple "Zevk Almak ve Öğrenmek için Satranç Sanatı" ifadesi kullanılmıştır, kim bilir?

Hollandalı Büyükusta 100 meşhur etüdün derlendiği kitabını beş ana başlıkta topluyor:

- Temel Oyunsonları
- Klasik Etütler
- Daha Karmaşık Etütler
- Özel Temalar
- Kompleks Etütler

Giderek zorlaşarak ilerleyen konularda, öncelikle sunulan diyagramı kurgulayan kompozitör tanıtılırken, hemen yan sayfalarda çözümler açıklamalarıyla okurla buluşturuluyor. Réti Manevrası, Saavedra gibi en temel temalar gösterildikten sonra, Lasker Manevrası, Fil ve Yanlış Köşe Piyonu, Terfi, Karşılıklı Zugzwang, Sistematik Manevra, Düşük Terfi, Dominasyon, Novotny, Prokes Manevrası ve Karstedt Hisarı gibi önemli konular incelenerek o bahsi geçen temel altyapının oluşturulması amaçlanıyor. 

Gün geçtikçe güçlenen analiz motorlarının, satranç mücadelesinin her alanı üzerine olduğu gibi, oyunsonu etütlerine de önemli etkisi bulunur: Kurgu sürecinde, konumdaki taktik unsurların bilgisayar eşliğinde kontrol edilmesi kompozitörlerin önemli yardımcıları olurken, bu silah geçmişin 'anlı-şanlı' etütlerine çok daha eleştirel bir gözle bakılması sonucunu da doğuruyor. Analiz motorlarının birçok etütte hatalar bulması ciddi bir sorun olsa da, birçok durumda hataların, ortaya konmak istenen fikrin bozulmadan giderilebilmesi Timman için bir teselliden ziyade yeni bir motivasyon kaynağı oluyor: "...Ukraynalı kompozitör Sergey Didukh bu alanda eski bir ustadır. İlginç bilgilerle dolu websitesinde, ustalıkla restore edilmiş çeşitli eski etütleri yayınladı. Bu kitaba onun etüt versiyonlarından dördünü dahil ettim. Ben de kendimi yoğun bir şekilde etütlerin düzeltilmesine adadım. Sadece bu değil, aynı zamanda mevcut çalışmalara fikir ekleme olanaklarını da keşfettim. Bu özenli çalışma oldukça tatmin edicidir: Şöyle ki, ben bunun bir tür kültürel koruma olduğuna inanıyorum..."

Kültürel koruma! Bunu yaparken de en modern silahlara başvurmak. Ne keyif veren bir ikilem!

- 100 Endgame Studies You Must Know, Jan Timman (New in Chess 2024)