"Şanslı Kurban"

Özünde bireysel bir branş olan satrançta, takım müsabakalarının keyifli buluşmalardan olduğuna katılır mısınız? Bu fikri taşıyanların temel savı şu olmalı: Her insan gibi etkileşimde bulundukça yaşamdan keyif alan satrançsever, '64 kareli dünya'daki yalnızlığını, arkadaşlarıyla oyun dışında birlikte vakit geçirerek kompanse etmeye çalışır. Bu tür turnuvalarda aklımda kalan bir espri, takımın 1. masasında oynayan arkadaşa takılan o muzip isimdi: "Kurban"!

Çalkantılı kariyerini 70'li yılların başında nihayet yoluna koyan Fischer'ın prestijli ünvana eninde sonunda kavuşacağı satranç çevrelerince beklenmektedir. Ancak Spassky'nin karşısına çıkabilmek için aşılması gereken engeller hiç de kolay değildir ve ilk duraktaki rakip Mark Taimanov olur. Günümüzde 'Taimanov' ismini açılış teorisine olan katkıları (1 e4 c5 2 Af3 Ac6 3 d4 cxd4 4 Axd4 e6 5 Ac3 Vc7 / 1 d4 Af6 2 c4 c5 3 d5 e6 4 Ac3 exd5 5 cxd5 d6 6 e4 g6 7 f4 / 1 d4 Af6 2 c4 e6 3 Ac3 Fb4 4 e3 Ac6) ve Bobby Fischer karşısındaki Adaylar Maçı ile anımsıyoruz. İşte fotoğraftaki kitap da bu tarihi buluşmayı kaybedenin penceresinden ele alıyor. 

Maçta Fischer'ın son dönemlerde elde ettiği başarılarıyla kuvvetli Sovyet usta karşısında favori olduğu bir gerçektir. Ancak sahip oldukları satranç atmosferi, açılışlardaki kuvvetli hazırlıkları, zengin satranç literatürü ve belki de en önemlisi kazanma alışkanlıklarıyla Sovyet temsilciler hiçbir zaman kolay rakipler değildir. Fakat Vancouver'daki, 10 oyunluk maç Taimanov açısından felaketle sonuçlanır: 0-6! 

Kariyerine 20 yıl ara verdikten sonra, Asrın Maçı'nın rövanşında Spassky'yle karşılaşmak için satranç sahnesine geri döner Fischer. Oysa devir çok değişmiştir ve Satranç Olimposu'nda artık gizemli Amerikalı değil, disiplinli Kasparov ile Karpov yer almaktadır. Tam da bu zamanlarda Taimanov'a 21 yıl önceki maç hakkında bir kitap hazırlama teklifi sunulur. "Bobby Fischer'ın Kurbanıydım" ifadesini gördüğümde, eserin Batılı satrançseverler için daha ilginç kılanabilmesi için bu isimle çevrildiğini düşünmüştüm. Oysa yayımcının önsözünden, ismi belirleyenin bizzat yazarın kendisi olduğunu öğreniyorsunuz. Detaylı ve öğretici oyun analizlerine geçmeden önce sunulan metinlerde, aynı zamanda önemli bir piyanist olan Taimanov'un Fischer'a olan hayranlığının izlerini görüyorsunuz. Ama beni esas etkileyen yazarın kendisiyle barışık olmasıydı:

"...Diplomatik satrançseverlerin bana Fischer hakkında sorular sormaktan çekindiklerini gözlemliyorum. Buradaki bahaneleri istemsizce incelik gösterip, korkunç adı anımsatabilecek tek bir hatırlatıcının, yaşlanmakta olan Büyükusta'da travmalarla yeniden yaralar açacak olması. Hassasiyetlerini takdir etsem de, fikri tümden reddediyorum. Fischer karşısındaki 1971 Adaylar Çeyrek Final Maçı bana en büyük üzüntüleri ve (detaylarına daha sonra değineceğim) uzun soluklu sorunları getirmiş olsa da, düelloyu yaşamımın en parlak olaylarından biri olarak hatırlıyorum. Satranç tarihinde saygın bir yere sahip olağanüstü Büyükusta'yla karşılaşmış son birkaç isimden biri olmak bana mutluluk verdiği gibi, feci neticeye karşın, oyunların içerikli ve mücadeleli geçmeleri, genel bir kabuldür..."

'Bildiğim Fischer', 'Çileli Düello' ve 'Akıbet' Taimanov'un kaleminden dökülen bölümler. Bu noktadan sonra yayımcı inisiyatif alıp 'Çevirmenin Notu', 'Ek Oyun ve Kaynaklar', '45 Yıl Sonra' ve '12 Enteresan Konum' gibi kitaba onu bir biçimde modernize eden kısımlar eklemiş.

Özetle Taimanov'un eserinde, nasıl bir kitap yalnızca ismiyle değerlendirilmemeliyse, bir maçın da yalnızca sonucuyla yargılanmaması gerektiğini öğreniyorsunuz.

- I was a Victim of Bobby Fischer, Mark Taimanov (Quality Chess 2021)