Satranç Kitapları ve Milliyetçilik

Geçtiğimiz günlerde Twitter'da, Carlsen'in sekundantı Peter Heine Nielsen'in, YouTube kanalındaki videolarını defalarca övdüğümüz Ilya Levitov'u ve Amsterdam'da oynanan "Levitov Satranç Haftası" isimli prestijli turnuvaya katılan saygın Büyükustaları eleştirmesine rastladım.

 

Sporun tüm branşlarında olduğu gibi, politikanın gölgesi satrancın üstüne geçmişten bu yana hep düşmüştür. Danimarkalı ismin eleştirilerinin hedefinde, Levitov'un mevcut Rus yönetiminin destekçilerinden Solovyov'un uzun dönemli iş ortaklarından biri olması vardı. Nielsen'e göre Ukrayna karşısındaki saldırgan tutumun sona erdirilmesi için Rusya yalnızlaştırılmalı, bunun için de insanları bir araya getiren sanat, spor ve bilim dünyasından Rus temsilciler vakit kaybetmeksizin men edilmeliydiler.

Diğer taraftan turnuvayı ziyaret eden sevilen satranç gazetecisi Sagar Shah mikrofonunu uzatıp, Rus ismin YouTube kanalındaki mükemmel içerikleri neden bir websitesinde ücretli olarak sunmadığını sorduğunda, Levitov'un yanıtında milliyetçiliğin izlerini görüyordunuz: "...Çünkü hâlihazırda 'Chessable' isimli olağanüstü bir proje mevcut. Bu onların işi ve bundan para kazanıyorlar. Benim fikrim de benzer düzeyde bir içeriği Rus kitlelere sunmak. Bu ulusal bir mesele, milliyetçilikle alâkalı. Böylelikle genç oyuncular, ya da genç olmayanlar belki de Chessable'ın sunduklarından bile daha nitelikli videoları, üstelik para vermeksizin izleyip rakipleri karşısında avantaj elde edebilsinler."

II. Dünya Savaşı sonrasında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği satranç dünyasına damgasını vurdu. Chigorin ve Alekhine de o topraklarda yetişen büyük isimler olsalar da, 'Sovyet Satranç Ekolü' olarak adlandırılan sistemin Botvinnik ve ardından gelen Dünya Şampiyonları'yla oluşturulduğunun söylenmesi herhalde pek yanlış olmaz.

Leipzig 1960'da SSCB Kadrosu:
Tal, Botvinnik, Keres, Korchnoi, Smyslov, Petrosian

Bahsi geçen rakipsiz ülkenin, bilhassa olimpiyatlarda, görünürdeki en önemli rakibi Yugoslavya'ydı.

Fotoğrafta görülen 1976 yılına ait kitapta Yugoslav satranç kahramanları ile oyunları konu edilmektedir. Dubrovnik 1950'de Olimpiyat Şampiyonu olan Balkan ülkesi, Münih 1958, Varna 1962, Tel Aviv 1964, Lugano 1968 ve Nice 1974'te ise SSCB'nin ardından ikinci sırada yer alır. Helsinki 1952, Amsterdam 1954, Leipzig 1969, Siegen 1970, Üsküp 1972 ve La Valetta 1980'de ise aşağı yukarı aynı Büyükustaların oluşturduğu Yugoslav ekip bronz madalyayı kazanır.

Vilan Midmar, Bora Kostic, Svetozar Gligoric, Vasja Pirc, Petar Trifunovic, Aleksandar Matanovic, Bora Ivkov, Mijo Udovcic, Bruno Parma, Mato Damjanovic, Dragoljub Janosevic, Milan Matulovic, Dragoljub Ciric, Albin Planinc, Ljubomir Ljubojevic, Bojan Kurajica, Drazen Marovic, Predrag Ostojic, Milan Vukic... Büyükustaların parmakla gösterildiği dönemde ülkelerini zirveye taşıyan bu isimlerin oyunlarını içeren kitap, Yugoslavlar'ın satranç dünyasına bir başka armağanı olan Sahovski Informator yayınevi tarafından yayımlanmış. En önde gelen ustaların kısa biyografileri Janosevic tarafından okurlara sunulmuşken, kitabın her satrançsevere hitap edebilmesi için oyun analizlerinde, "Evrensel olmayan, milli olamaz" tezini hatırlatırcasına, 'Informatör dili' kullanılmış.

Bir ülkenin sahip olduğu mirası, dünyanın tüm satrançseverleriyle gurur içinde paylaşmak istemesi gerçekten de harika. Ancak bunu amaçlarken, Kotov ve Yudovich'in "Sovyet Satranç Ekolü" kitabında olduğu gibi, çalışmayı bir propaganda enstrümanına dönüştürmemek de önemli. İlgili tutumun, içeriğin önüne geçmemesi için bu dengenin korunması çok mühim.

Paylaşımı kitapta rastladığım dikkat çeken diyagramlarla noktalamak istiyorum. "Söz uçar, yazı kalır"'dan sonra, "Yazılar unutulur, konumlardır akıllarda kalan" diyerek (oyunların tamamı için diyagramları tıklayabilirsiniz):

Levenfish - Vidmar
Karlsbad 1911


Gligoric - Bidev
Belgrad 1946


Matanovic - Kostic
Vinkovci 1948


Fuderer - O'Kelly
Bled 1950


Kokkoris - Marovic
Atina 1970


Planinc - Andersson
Sombor 1970


Baretic - Pirc
Cateske Toplice 1968


Toth - Matulovic
Budapeşte 1972


Velimirovic - Rajkovic
Üsküp 1971


Ljubojevic - Padevsky
Nice 1974


Gufeld - Planinc
Üsküp 1971

- Yugoslav Chess Triumphs, Trifunovic & Gligoric & Maric & Janoševic (Sahovski Informator, Belgrad 1976)