Savaş Döneminden Bir Kitap

1995 yılında Verdun / Fransa'daki Avrupa Yaş Grupları Şampiyonası'nda kurulan kitap standını dün gibi anımsıyorum. Satrancın çok derin bir oyun olduğunu bilsem de, yüzlerce çeşit eseri bir arada görmek heyecan verici olduğu kadar şaşırtıcıydı da. Doğru; henüz yabancı dile hâkim değildim ve kitapları fiziki özelliklerine göre değerlendiriyordum. Tüm bu kısıtlara karşın edindiğim yabancı dildeki ilk kitabım, Harry Golombek'in "Capablanca'nın En İyi 100 Oyunu" bugün bile kitaplığımdaki değerli eserler arasında.
 

Geçtiğimiz günlerde çevrimiçi bir müzayedede Golombek'in bir başka kitabıyla, "Modern Satrançtaki 50 Büyük Oyun"la karşılaşınca, hiç düşünmeden pey vermek istedim. İlk olarak 1942'de yayımlanmış eserin 1947 senesine ait baskısıydı karşımdaki. Kitap 40 gün sonra, New in Chess'in 1995 yılı sayılarıyla birlikte elime geçti. Hep övdüğümüz Bell & Sons Yayınevi'nin ciltli eseri, öncekilerden daha ince bir kâğıtla yayımlanmıştı. Derken gözüme bir başka logo çarptı "Kitap Basımı Savaş Ekonomisi Standardı".
 

II. Dünya Savaşı sırasında yapılan bu düzenlemeyle, ekonomik anlamda da çok sıkıntılı olan sürecin atlatılması amaçlanmıştı. Evet, kâğıt gerçekten de inceydi; ancak şömizli bez cilt ve olağanüstü dizgi de 'Bell & Sons standardı'nı koruyordu.

Harry Golombek, hizmetlerinden ötürü "Order of British Empire" ünvanıyla taltif edilmiş bir satranç ustası, hakemi ve yazarı. İngiliz Şampiyonası'nı üç defa kazanan ismin savaş dönemindeki şifre kırıcılar arasında yer alması ise akıllara Enigma filmini getiriyor.
 

Bu eserinde, 20. yüzyılda saygın ustalar arasında oynanmış 50 partiye yer veren Golombek, 'az ama öz analiz' çizgisini korumuş. Oyunlar öncesinde kazanan ismin okura kısa tanıtımı, partinin özünü vurgulayan kısa notlar ve her karşılaşma için (yalnızca) bir diyagram. Özellikle bu son özelliğin, savaş ekonomisinden (tasarruf dönemi) kaynaklandığına inanıyorum.

Şartlar ne kadar zor olursa olsun, satranç ustaları tahta başında yer almanın yolunu bir şekilde buluyorlar. Yarım kalan Mannheim 1914 Turnuvası'nda tutuklanan oyuncular, 1939 Buenos Aires Olimpiyatı sonrasında ülkelerine dönemeyen ustalar ve şimdi de Rusya-Ukrayna gerilimi arasında sıkışmış isimler... Satranç onlar için bir tutku, ama bazen de bir kaçış yolu.

- Fifty Great Games of Modern Chess, Harry Golombek (Bell & Sons, 1947 {1942})