Bir Kitabın Açtığı Dünya: Mat Problemleri


Tutkuyla bağlanıp üzerinde çokça vakit geçirdikten sonra, henüz onu tanımamış kimselerin satrancı 'sıkıcı' bulmalarına şaşırırsınız. Sportif başarılarla yaşanan hazzı bir kenara bırakalım; derinlemesine bir hesabın, parlak bir fikrin veya gizlenmiş bir inceliğin estetik duygumuzun beslemesiyle bir anda heyecanlanmaz mısınız? Temelde bunu sağlayan, 64 karenin üzerinde olan biteni anlayabilmekten geçer.

Ekonomiklik ilkesi içinde, tahtada yer verilen en az sayıda taşla derin bir fikrin sergilendiği etütlerden, geç yaşta da olsa büyülendiğimi belirtmeliyim. Peki aynı duyguları, mat problemleriyle karşılaştığımda neden hissedemiyorum? Bu olumsuzluğun temelinde, sunulan pozisyonların sıra dışı olmalarının yattığını sanıyordum. Her seviyede yaşanmakta olan 'açılış belası'ndan kurtulma fırsatı vermesine karşın, birçok satrançsever "Chess960"'ı da benzer nedenlerden ötürü sempatik bulmuyor. Doğru; Fischer Satrancı'nda oyunun en kritik anının zaman zaman başlangıç konumu olması bu durumun sebeplerinden biri, fakat esas neden taşlar arasında bir ahenk gözetmenin güçlüğü. Aslında öyle mi?


Bir konuyu değerli bulabilmeniz, ondan keyif alabilmeniz için öncelikle onu anlamanız gerekiyor. Tıpkı Fischer Satrancı'na bugüne dek kafa yormadığım gibi, mat problemlerine de, hakkında bir yargıda bulunmak için gerekli olan minimum ilgiyi göstermediğimden, bir türlü ısınamadım. Fakat geçtiğimiz günlerde elime geçen tarihi bir kitap, bu eksiliğimi giderecek gibi görünüyor...
 


Brian Harley'den İki Hamlede Mat Problemleri

Analiz Satranç'tan arkadaşım Sati Emre Güner'den Pazar sabahının erken saatlerinde gelen kitap fotoğrafı mesajı beni heyecanlandırmaya yetti: Emre'ye "London, G. Bell & Sons Ltd, 1931" ibaresini görür görmez, "Bu kitabı nasıl edinebiliriz?" sorusunu, eserin ismine dahi bakmadan yönelttim. Bell & Sons, yüzyılı aşkın süre önce yayımladığı şömizli / bez-ciltli kitaplarının her birinde, satranç kitaplarında mizanpajın nasıl olması gerektiğini gösterir. Brian Harley'in İki Hamlede Mat Problemleri de bir istisna değil; fakat bu defa içeriğe, yani mat problemlerine odaklanacağım.

Mat Problemi: "Bir avantajın, bir ya da birden fazla fikrin, en iyi şekilde sergilenip değerlendirilerek belirli bir hamle sayısı içinde oyunu mata götüren kurgu konumlara verilen isim" tanımıyla başlıyor İngiliz ismin çalışması. Harley, kompozitörün turnuva oyuncularına karşı sahip olduğu avantajdan bahsederek sözlerine devam eder: "Kompozitör, tahtada bir dizi dâhiyane saldırı ve savunma manevrasını sergilemek isteyebilir. Ya da okuru yanıltmak, ilginç mat konumları hazırlamak, belirli bir stratejik mekanizmayı tekrarlamak, ya da yalnızca pozisyonda tuhaf isteklerini ortaya koymak gibi farklı noktalara da odaklanabilir. Her hâlükârda, kendisinin turnuva oyuncusu üzerinde sanatsal bir üstünlüğü olacaktır - Hem beyaz hem de siyah taşları, arzuları doğrultusunda kendine hizmet ettirebilecektir..."

Kurguculukta taşların hareket kabiliyetleri ile tahtanın limitleri dışında, kompozitörü sınırlayan katı prensipler yok gibi görünse de, ortaya konan 'ürün'ün, tıpkı bir sanat eseri gibi değerli kabul edilmesi için belirli şartları sağlaması beklenir. Çözüm herhangi bir dualite (ya da üçleme) veya alternatif 'anahtar' içermemelidir. Problemdeki fikrin çok benzerinin daha önce bir başka kurgunun içinde yer alması ise sorunun özgünlüğüne şüphesiz gölge düşürür. 

Koskoca problemcilik dünyasını tek bir makalede anlatabilmek mümkün olmadığından, Harley'in eserinin içeriğinden söz ederek devam etmek istiyorum:

- Giriş
- Tanımlar
- Siyahın Savunmasına Dayanan Temalar
- Siyahın Hatalarına Dayanan Temalar
- Mat Stratejisi
- Kombinezon Temaları
- Değiştirilmiş ve Ekli Matlar
- Yapı
- Kurguculuk
- Çözüm ve İnceleme


Jonathan Rowson'ın Mühim Olan Hamleler'deki tespiti kurguculuk için de geçerli mi, emin değilim. Problemi çözmek size keyif verse de, kompozitörün orijinal bir fikri sergilediği 'eser'inden aldığı haz çok daha büyük olmalı. Harley de tam da bu sebeple kitabının sonunu üç önemli kısımla oluşturmuş: Yapı / Kurguculuk / Çözüm ve İnceleme.

Yapı:
"Satranç problemciliğinde yapı prensibi tek bir kelimeyle özetlenebilir - Ekonomi."

Kurguculuk:
"Satranç problemleri kurgulama sanatı da, her sanat  gibi, bir noktaya kadar öğretilebilir. Birinci sınıf özgün bir problem kurgulayabilmeniz için yeterli teknik bilgiye, daha önce kurgulanmış olan problemlerin bilgisine, ince bir fikre ve biraz da ... şansa ihtiyacınız olur."

Çözüm ve İnceleme:
"Bir müsabakada ciddi bir görev olan çözümlemede yalnızca teknik bilgiye sahip olmanız yetmez, aynı zamanda olası hataların dikkatlice tespitine ihtiyaç duyulur."

Tüm bu anlatının bir yere varabilmesi için kitaptan örneklerle yazıyı tamamlayalım. İlk olarak bir minyatür:



A.G. Corrias

Good Companion Folder, 1917
İki hamlede mat (Tema: "Yıldız Kaçışı")
 
Anahtar: 1 d6 (bekleme)
1...Şc8 2 Ff5#
1...Şe8 2 Ve7#
1...Şe6 2 Vf5#
1...Şc6 2 Fa5#

Bu nispeten basit örnekten sonra şık bir problemle devam edelim:



M. Havel

Illustrovany Svet, Aralık 1903
İki hamlede mat (Tema: "Fedayla 'Model'")
 
Anahtar: 1 Kf6
1...Şxf6 2 Ve7#
1...Fxf6 2 Ve4#
1...Fxd3 2 Fc3#

Üçüncü örnekte tahtayı kalabalıklaştırarak seviyeyi yükseltmek istiyorum, ki okur 'Ne varmış bu problemlerde?' diye düşünmesin:



A. Bottaacchi

Italia Scacchistica, Mayıs 1918
İki hamlede mat (Tema: "Yarı-açmaz + Self-Blok")
 
Anahtar: 1 Ae6 (Tehdit Ve4#)
1...Kxe6 2 Vb5#
1...Kc4 2 Vxd7#
1...Ac5 2 A6c7#
1...Ad6 2 A8c7#
 
Sonuncusu, Bell and Sons dizgisini sergilemesi adına kitaptan bir görsel kesit olacak:


Harley'in 1914 yılından bir kurgusu karşımızdaki. Tema ise "arayı kapatarak açmazdan kurtarma". Görüldüğü üzere "Anahtar" 1 f4. 'Siyah' ifadesinin altında kendisinin olası tepkileri, 'Beyaz' ibaresinin altında da ikinci hamlede gerçekleşen matlar görülmekte. Kurgunun kendisi harika, peki ya dizginin yalınlığına ne demeli?

Mat problemleri gerçekten de çok zor bir uğraş. Temponun çok hızlandığı günümüzde, geçmişteki kadar rağbet görmediği de muhakkak. Fakat bu onun suçu değil. Tıpkı "Hayat satranç için çok kısa, fakat bu satrancın değil, hayatın bir kabahati." sözünün vurguladığı gibi...

- Mate in Two Moves, Brian Harley (Bell & Sons, Londra 1931)   
  • 2013/1 Sokak No:2 Ege Apartmanı Daire:10 Bostanlı - İzmir / TÜRKİYE
  • +90 536 357 31 56
  • info@analizsatranc.com

PlatinMarket® E-Ticaret Sistemi İle Hazırlanmıştır.